Orgelbouwers Fama & Raadgever

Fama & Raadgever zijn bouwers van orgels- en klavecimbels. Met het stemmen van orgels, de restauratie en het onderhoud starten de compagnons.

 

Een bijzondere en vroege opdracht wordt de restauratie van het orgel in de voormalige schuilkerk "Ons Lieve Heer op Solder" te Amsterdam. Na een offerte in 1965 vindt de restauratie met veel zorg en vakmanschap plaats. 

 

Orgel in Voorschoten, foto Herman Lodder

In 1967 wordt het eerste nieuwe orgel van Fama en Raadgever in gebruik genomen in Voorschoten. Het orgel is met snijwerk naar een ontwerp van Waldy Vastrick uitgevoerd en staat in het kerkgebouw van De Ontmoeting te Voorschoten.

 

Van 1964 tot 1988 is het bedrijf gehuisvest in de Ridderschapstraat. In 1921 doorbrak de eigenaar van garage U.T.A.M. de gevel van het pand voor grote garagedeuren. Automobielen voor de verhuur zijn er gestald, boven woont een chauffeur met gezin. 

Ridderschapstraat 10 in 1963: een studentenwoning met opslag

In 1958 is het pand onbewoonbaar verklaard, het autobedrijf maakte er geen gebruik meer van. Toch is het pand tot 1964 bewoond, ook toen was er al woningnood onder de studenten. 

De vennoten circa 1988

Jaap Fama (1934-2001) en Piet Raadgever (1935-2023) hebben het vak geleerd bij orgelbouwer Van Vulpen, Fama als vanaf zijn 12e jaar. In 1963 bouwt hij zijn eerste klavecimbel, toen nog als een van de eersten om te ontdekken hoe de muziek van Bach in zijn tijd had geklonken. In 1964 beginnen de leermeester en leerling als compagnons. Voor het startende bedrijf huren zij Ridderschapstraat 10. De werkruimte beneden volstaat eerst, later volgt uitbreiding naar het hele pand. In 1978 kan de firma het pand kopen.

 

Bouw van een clavecimbel

Het pand lijkt zeer geschikt voor de orgel- en klavecimbelmakerij. Elk personeelslid heeft voor het eigen specialisme een eigen vertrek. De machinale houtbewerking zit achter de garagedeuren. De klavecimbels worden in het souterrain gebouwd en de kantine kijkt uit op een kleine binnenplaats.

 

Ondanks de leeftijd van de panden zijn delen van de verdiepingsvloeren opengebroken en kinderbinten verwijderd. Met een eenvoudig hijswiel kunnen de onderdelen (lange orgelpijpen) tussen de verdiepingen verplaatst worden. De zolder is de hoogste ruimte, daar kunnen orgels gemonteerd worden. Enkele buurtbewoners herinneren zich de klanken uit dit pand, ook het stemmen van een enkele orgelpijp is al een bewerkelijk proces.

De Nieuwe Kerk in Zeist met in 1980 geplaatst orgel van Fama en Raadgever

Fama en Raadgever bouwen in al die jaren vele orgels (in totaal 104 nieuwe orgels en 41 reparaties) en hebben daarvoor duizenden orgelpijpen gestemd. Bij veel orgels werken ze samen met kunstenaar Waldy Vastrick. Hij weet desgewenst een Bijbeltekst in het kunstzinnige houtsnijwerk van het blinderingswerk te vertalen.
 

Inspelen van een orgel

Als orgelbouwer heb je een muzikaal oor nodig. Vanaf de jaren '70 gaan ze meer eigentijds bouwen en na 1980 komen er orgels met meer zachtere registers tot klinken. 

 

Een grote restauratie is het Quellhorst orgel van de Westerkerk te Utrecht waar Jaap Fama organist is. Piet Raadgever is tevens organist in de Gereformeerde kerk te Vleuten. Hij kent de verschillende muziekstijlen en gewenste stemming en is veel op pad voor het onderhoud en het stemmen van orgels. Jaarlijks stemt hij de orgels als het festival voor Oude Muziek plaatsvindt. 

 

Jaap Fama is het handigst in houtbewerking en maakt op bestelling klavecimbels, waaronder een exemplaar voor de Bachvereniging (15 klavecimbels zijn gemaakt). Naast een muzikaal oor zijn twee rechterhanden nodig. Het bijstellen, repareren, vernieuwen en nieuw bouwen van orgels vraagt kennis van diverse materialen en techniek. Jaap is veel op de Ridderschapstraat te vinden.

De gevelsteen op Ridderschapstraat 10

De firma heeft het druk met het onderhoud en de nieuwbouw van orgels. Opdrachten worden uitgevoerd in het hele land. Er zijn veel orgelbouwers in Nederland en de orgelbezitters, veel kerken, hebben maar weinig geld beschikbaar. De kerken zijn vaak onverwarmd en in de winter is het aan de Ridderschapstraat weinig beter. Er is geen geld en geen tijd voor onderhoud van het bedrijfspand, waardoor het pand onbruikbaar wordt. 

 

Het huis is zeer oud (uit 1665), het dak lekt en dat leidt tot houtrot van dak- en vloerbalken. Ook het aantal opdrachten loopt terug en in 1988 verkopen de vennoten het pand in de Ridderschapstraat.

Huisorgel van Fama en Raadgever uit 1988 van Anneke en Christiaan Ingelse

Het bedrijf verhuist naar Maarssen. Later gaan de voormalige vennoten elk hun eigen weg, voornamelijk in het onderhoud en het stemmen van orgels. Scherp aan de prijs is er concurrerend gewerkt. Fama en Raadgever zijn er niet rijk van geworden. De liefde voor het vak heeft een groter aandeel gehad.
 

Kistorgel van Amersfoort uit 1985

Naast 59 kerkorgels, 9 kistorgels en 3 klaviers, zijn er 35 nieuwe huisorgels geleverd.
In Amersfoort staat een orgel in de muziekschool. De Universiteit van Utrecht heeft een kistorgel van Fama en Raadgever. Zo staan nog op zeer veel plekken in Nederland door de firma gebouwde instrumenten hun dienst te bewijzen.

 

Ridderschapstraat 10 is eerder in artistieke handen geweest. De familie Jonxis had er haar domicilie, de kunstenaarsfamilie begon er een tekenschool. Van 1988 tot 1993 restaureerde aannemer Peter Stigter het Rijksmonument. 

 

In februari 2005 ontvingen de bewoners van het pand in de Ridderschapstraat een brief van de Gemeente Utrecht. Kenbaar werd gemaakt de intrekking van de vergunning voor de houtbewerkingsinrichting t.b.v. een orgel- en klavecimbelmakerij. Binnen 10 dagen kon nog wel bezwaar aangetekend worden. De brief kwam wat laat ....

.