Gevangenis Wolvenplein heeft nog steeds een tijdelijke bestemming

De oudste cellulaire gevangenis van Nederland op bolwerk Wolvenburg in Utrecht krijgt een nieuwe toekomst

 

De laatste gevangenen van de Penitentiaire Inrichting (PI) Wolvenplein zijn op 11 juni 2014 overgeplaatst naar de PI Nieuwegein. Een definitieve bestemming voor het gebouw was lange tijd niet bekend. De gebouwen op bolwerk Wolvenburg in Utrecht zijn een Rijksmonument, gesloopt worden ze niet. 

 

Dromen over een nieuwe bestemming gebeurde: door het buurtinitiatief Stadsdorp Wolvenburg. Op tijdelijke basis startte gebruik van de gebouwen in april 2015, als De Vrije Wolf voor werkruimte en De Lik voor kortdurend gebruik. Nu wordt dit tijdelijk gebruik geregeld door De Stadstuin. Bezoeken kan ook, zie voor rondleidingen bij Bezoekersuur. In maart 2024 is nagedacht over het interieur voor een toekomstige “Gastvrije Gevangenis”.

 

Koper van de gevangenis is een team van partijen met projectontwikkelaar AM en investeerders Levenslang. Zij hebben op basis van de beoordeling van hun plannen en de koopprijs het gehele bolwerk met bijna alle gebouwen kunnen verwerven. Die plannen zijn in een visie verwoord, met plattegronden en tekeningen. Het nieuwe gebruik wordt een mix van wonen, werken en horeca. Tuinen en het voorplein worden toegankelijk voor bezoek en nagenoeg autovrij. En de grote wens van de gemeente lijkt in vervulling te gaan komen: een brug over de singel naar parkeergarage Grifthoek.

Vooraf ging Justitieel gebruik

De Penitentiaire Inrichting was sinds 1855 Strafgevangenis en tot juni 2014 in gebruik als Huis van Bewaring en deels voor het ISD-programma (Inrichting voor Stelselmatige Daders) voor jong volwassenen, veelal veelplegers en verslaafden. In het gebouw waren 89 cellen voor gevangenen in hechtenis en 35 plaatsen voor de jonge draaideurcriminelen met een detentie van twee jaar. 

 

Veel cellen in Nederland stonden in 2013 leeg. Door het beleid (sinds 2014) van meer gevangenen per cel is dat toegenomen. De sluiting was niet alleen jammer voor de 120 medewerkers. Veel gedetineerden ervoeren een persoonlijker sfeer door de relatieve kleinschaligheid van de locatie Wolvenplein.

Luchtfoto van gevangenis Wolvenplein in 2018

Tijdpad van feitelijkheden

Wolvenplein is in 1855 als Strafgevangenis geopend en in 2014 als Huis van Bewaring gesloten. Maar er zijn meer feitelijkheden over de Penitentiaire Inrichting Wolvenplein te noemen. Op een rijtje:

• 1852 Verkoop van bolwerk Wolvenburg door de stad Utrecht aan het Rijk;
• 1853-1955 Bouw van een cellulaire gevangenis met twee mannen- en een kleine vrouwenvleugel, ontwerper Warnsinck en Fijnjé, aannemers De Leur, Van Vloten en Boef, inclusief zes woningen voor personeel:
• 1855 De gevangenis is in oktober in gebruik genomen: cellulaire ofwel eenzame opsluiting. Officiële opening is op 1 juli 1856 met toen 116 kleine cellen;
• 1877 Uitbreiding met 77 grotere cellen door verlenging van de voormalige korte vrouwenvleugel;
• 1897 Diverse aanpassingen volgen en een rijtje van zes nieuwe bewaarderswoningen komen bij de gevangenis;
• 1903 Een kerkgebouw verrijst op het complex, contact tussen gevangenen nog steeds verboden 
• 1905 ca De gevangenis wordt uitsluitend voor mannen. De militairen verhuizen naar Nieuwersluis. Tot 1875 waren er 19 cellen voor vrouwen in de B-vleugel, van 1875 tot 1905 zijn er iets meer dan 30 cellen voor vrouwen op de C-vleugel. De laatste adjunct-directrice mw. C.J.G. van Rooyen verhuist met haar baan mee naar de Gansstraat;
• 1914 Van cellulair gebruik naar gemeenschappelijke ruimten en tewerkstelling;
• 1932 De gevangenis is per 1 september gesloten wegens overbodigheid;
• 1933 Tijdelijk gebruik volgt: een deel voor opslag van de Universiteitsbibliotheek, een deel Criminologisch Instituut (start van het Willem Pompe Instituut) en een deel als kantoor van het Melk-Controle-Station;
• 1938 De gevangenis is weer nodig, een verbouwing wordt uitgevoerd, alle cellen krijgen grotere getraliede ramen;
• 1939 Heropening Wolenplein met 170 cellen;
• 1942-1945 Kwalijk gebruik door de bezetter: de Deutsche Untersuchungs- und Strafgefängnis (vertaling: Huis van Bewaring);
• 1949 De Strafgevangenis gaat definitief door als Huis van Bewaring. De kerk wordt tevens recreatieruimte. Een binnentuin wordt ingericht voor sportbeoefening van 4 gedetineerden tegelijk en luchtplaats;
• 1976 Bouw van een sportzaal met badhuis;
• 1986-1988 Plannen voor nieuwbouw elders worden gewijzigd naar verbouw en aanpassingen, o.a. huiskamers voor de gevangenen, aanleg douches, het voorpand wordt omgebouwd naar kantoren, de rechter woning op het voorplein tot bezoekersruimte en de linker woning tot kantine voor personeel; de capaciteit gaat terug naar 151 cellen. Heropening als Penitentiaire Inrichting Wolvenplein; Domeinen verkoopt de bewaarderswoningen aan het plein inclusief recht van overpad;
• 1995 Plannen voor herbestemming van de gevangenis worden openbaar, maar gaan niet door; 
• 1999-2000 Een grote renovatie/ verbouwing tot betere Penitentiaire Inrichting vindt plaats; veel gebouwdelen worden benoemd tot Rijksmonument inclusief de ringmuur en het hekwerk aan het Wolvenplein;
• 2001 PI Wolvenplein gaat weer open, een Huis van Bewaring en een nieuwe afdeling Strafrechtelijke Opvang Verslaafden (SOV); in 2004 is de term SOV al veranderd in Inrichting Stelselmatige Daders (ISD); totaal 124 plaatsen
• 2013 Besluit tot sluiting van de gevangenis, Masterplan Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI);
• 2013 september - buurtinitiatief Stadsdorp Wolvenburg begint met de organisatie van meetings en informatie voorziening - herbestemming gevangenis Wolvenplein en bolwerk Wolvenburg, bekijk haar website www.wolvenburgutrecht.nl;
• 2014 In april nog 13 gedetineerden (Stelselmatige Daders), de laatsten zijn op 11 juni overgeplaatst naar PI Nieuwegein. De gevangenis blijft nog even onder beheer van Justitie als reserve capaciteit. Daarna zijn beveiligingsinstallaties ontmanteld en bruikbare spullen verhuisd;
• 2015 DJI zegt de huur op bij het Rijk (sinds 1 juli 2014 het Rijksvastgoedbedrijf RVB);
• April 2015 overdracht gebouwen aan het RVB en die brengt het leegstandsbeheer onder bij Bewaakt & Bewoond, na een selectie die al in juli 2014 startte. Het RVB gaat de verkoop namens het Rijk doen (zij noemen dat een vervreemdingsprocedure);
• Maand mei 2015: de gevangenis open voor bezoekers van de succesvolle kunsttentoonstelling UtrechtDownUnder Onder Controle: kunst van 40 kunstenaars in de gevangenis;
• 2016 van 26 februari tot 6 juni - Kunstmanifestatie HACKING HABITAT - Art of Control;
• Op 18 juli 2015 opende The Village haar tweede horecavestiging in het complex op Wolvenburg, ze bleef tot 2 oktober 2016;
• April 2015 - augustus 2021. Een periode van tijdelijk beheer onder de vlag van De Vrije Wolf. Bewaakt & Bewoond beheerde de gebouwen en gaf ruimten in tijdelijk beheer;
  
• 2015-heden: Open voor het publiek: met een rondleiding bezoekersuur Wolvenplein in de gevangenis met de historie van het gevangeniswezen van 1856 tot 2014, organisatie Stadsdorp Wolvenburg;
• In 2015 heeft Het Rijksvastgoedbedrijf - RVB een cultuur historische rapportage voorbereid. Het beschrijft het monument en de monumentale onderdelen. De rapportage gaat onderdeel uitmaken van het 'bidbook' voor de verkoop. Ook milieuonderzoeken en bouwkundige rapporten zijn opgesteld en werden opgenomen in het bidbook;
• 2017 - 2019: gemeente Utrecht en het RVB in overleg over nieuwe bestemmingen. Eindresultaat werd een Visiedocument met goedkeuring van de gemeenteraad. Een concept visie kon nog beter. Het Visiedocument is in februari 2020 definitief goedgekeurd door het College van B & W. Het  Visiedocument maakt als 'eisen en uitgangspunten' voor herbestemming deel uit van het 'biedbook';
• 2020, 17 maart: start van de verkoop. Het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) verkoopt Wolvenburg via een openbare getrapte procedure. Partijen met ervaring konden plannen indienen op 26 oktober 2020. Vijf kansrijke deelnemers mochten door naar de volgende ronde: voor verbeterde plannen in februari en een bieding in maart. Drie partijen hebben dat gedaan;
  
• 2021 op 1 september: nieuwe eigenaar is projectontwikkelaar AM met belegger en ontwikkelaar Levenslang CV. AM en Levenslang hebben een team met De Witte Wolf en Woonin, de Stadstuin, Ruimtemakers, UMF, hotelfamilie Plijnaar: Team AM. Het team wordt bijgestaan door BiermanHenket Architecten en Karres + Brands Landschapsarchitect. AM gaat de woningbouw doen en Levenslang in de gevangenisvleugels het deel werken en horeca;
  
• 2022-2025: team AM werkt de plannen uit voor een bestemmingswijziging en andere vergunningen. De gemeente regelt de bestemmingswijziging en dat kost tijd, meer tijd dan het ombouwen naar een definitieve bestemming;
• 2021 september - tot 2026? Tijdelijk gebruik gaat door tot de plannen rond zijn. Gevangenis Wolvenplein is in gebruik voor werkplekken. Zowel kleine ruimtes, cellen, als grotere vertrekken zijn beschikbaar en in gebruik door zelfstandigen of samen werkenden. Meer dan 200 mensen hebben er en werkplek! Informeer daarover bij De Stadstuin. Vergaderingen, meetings, productpresentaties etc. zijn mogelijk via De LiK, een activiteit van cateraar Qeet.
• 2024 - 2025: het overleg met de gemeente resulteert in april in een ‘bouwenvelop’: wat gaat allemaal veranderen; daarna wordt door de gemeente de wijziging van het bestemmingsplan voorbereid om goedgekeurd te worden door de gemeenteraad;
• 2026 - 2027: periode voor de ombouw? Team AM gaat het complex geschikt maken voor zijn definitieve bestemming. De bestemming wordt een mix: wonen, werken en horeca. 

Plannen AM gevangenis Wolvenplein aan de singelzijde, met o.a. appartementengebouw links en brug rechts

De toekomst van Wolvenburg was lang ongewis

De toekomst? Stadsdorp Wolvenburg heeft in 2014 een buurt brainstorm gehouden en een enquête naar de voorkeuren bij herbestemming. De enquête is in 2018 herhaald en ging ook over het tijdelijk gebruik. Stadsdorp Wolvenburg zet zich in voor een goede toekomst van de gebouwen en het bolwerk en blijft dat doen. Inmiddels is ervaring opgedaan met het tijdelijk gebruik voor diverse doeleinden van het complex. 

 

AM/Levenslang heeft de gevangenis kunnen verwerven op basis van de kwaliteit van haar plannen en de hoogste prijs. De plannen zijn een mix van functies: divers gebruik. Het wonen komt terug, publieke toegankelijkheid komt er met het hotel + horeca en het gevarieerd gebruik door de Stadstuin en Ruimtemakers. De buurt hoopt op goede buren: in het contact maken, iets betekenen voor elkaar en in het elkaar verstaan.

Een bezoek van de gevangenis in de originele staat is mogelijk! Kijk voor een educatieve rondleiding op het Bezoekersuur van Stadsdorp Wolvenburg.

Laatste update 2 maart 2024

.